Kalendarz adwentowy
19 grudnia
Zagadka spisu ludności
Część naukowców twierdzi, że w roku w którym przyszedł na świat Chrystus, w Palestynie nie odbył się żaden spis ludności. Tymczasem w Ewangelii czytamy, że Józef z brzemienną Maryją ruszyli do Betlejem by wziąć w takim spisie udział…
Wiemy, że Maryja z Józefem mieszkali w Galilei, w Nazarecie. Do Nazaretu zstąpił z niebios archanioł Gabriel, by zwiastować Maryi, iż Bóg wybrał Ją na matkę swojego Syna. W Nazarecie Maryja odpowiedziała „tak” na Boży plan wobec Niej. Wkrótce wyruszyła do Elżbiety, do judejskiego Ain Karem. Mniej więcej po trzech miesiącach wróciła do Nazaretu. Wszystko wskazywało więc na to, że Jezus przyjdzie na świat również w tym galilejskim mieście. Tymczasem kiedy zbliżał się czas rozwiązania, w Izraelu ogłoszono powszechny spis ludności. Rzymskie zasady dotyczące spisów przypominały nasze, polskie, współczesne. Sprowadzały się one do następującej reguły: jeśli jestem z pochodzenia Judejczykiem. ale mieszkam w Nazarecie, zgłaszam się do rejestracji w nazaretańskim punkcie. Inaczej mówiąc, tam, gdzie mieszkam, tam jestem rejestrowany. Tymczasem św. Łukasz podaje w swej Ewangelii, że Józef z Maryją, mieszkańcy Nazaretu, podległej Rzymowi i rzymskiemu prawu prowincji, wyruszyli w podróż do Betlejem, by tam dopełnić obowiązków wobec państwa i zgłosić się do rejestracji, ponieważ ród, z którego pochodził Józef, wywodził się z Betlejem. Dlaczego tak się stało? Odpowiedź okazuje się banalnie prosta. Owszem. Palestyna znajdowała się pod okupacją rzymską. Owszem, spisy ludności przeprowadzane na polecenie cesarzy w celach integracyjnych, podatkowych i militarnych dotyczyły również Żydów. Owszem, każdy Żyd miał obowiązek wziąć udział w takim spisie. Wszystko dziać się miało niemal identycznie, jak w każdej innej prowincji podlegającej cesarzowi Imperium Romanum, z jedną jedyną różnicą: spisy ludności przeprowadzane wśród Żydów na polecenie cesarza Rzymu odbywały się według zasad żydowskich, a nie rzymskich.
Rzymski spis, żydowskie zasady
Podstawowa zasada żydowska dotycząca spisu ludności brzmiała zaś: każdy Żyd zgłasza się do rejestracji w mieście, z którego wywodzi się jego ród. Dlatego mieszkaniec Nazaretu, którego ród wywodził się z Betlejem, musiał udać się aż do tego judejskiego miasta. Dlaczego rzymski spis ludności przeprowadzany wśród Żydów odbywał się według reguł żydowskich? Kraj rządzony przez Heroda Wielkiego Rzymianie traktowali w sposób niezwykle uprzywilejowany, podobnie zresztą jak samego króla, który otrzymał od nich tytuł „króla sprzymierzeńca i przyjaciela narodu rzymskiego”. Żydzi cieszyli się względami, o jakich mieszkańcy innych prowincji mogli tylko pomarzyć. Prawo żydowskie było jedynym prawem, jakie respektowali Rzymianie, a kraj Izraelitów był jedynym w cesarstwie, w którym prawo podbitego ludu i prawo rzymskie funkcjonowały jako równe sobie. Spis zidentyfikowany Święty Łukasz podaje, że spis, w którym wzięli udział Józef z Maryją, odbywał się za panowania Oktawiana Augusta. Za rządów tego cesarza powszechne spisy ludności ogłaszano trzykrotnie: w 28 roku przed Chrystusem, w 8 roku przed Chrystusem j w 14 roku po Chrystusie. Dodam, że podane daty są momentami początku rzeczonych spisów, ponieważ każdy z nich mógł trwać od kilku do kilkunastu lat. Jak już wspominałam we wcześniejszych artykułach naszego kalendarza adwentowego, pierwszy rok, który zwykło się uznawać za datę narodzin Chrystusa, nie jest rokiem rzeczywistego przyjścia na świat Syna Bożego. Dionizjusz Mały, twórca chrześcijańskiej kalkulacji dziejów, pomylił się w swych rachunkach o około 7 lat. W związku z tym istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, iż Józef i Maryja brali udział w spisie, który rozpoczął się w 8 roku przed Chrystusem. Wielu badaczy wątku Łukaszowego zapisu o spisie ludności zaznacza, że w starożytnych źródłach mówiących o wymienionych wyżej spisach prowadzonych na polecenie Oktawiana Augusta nie ma ani słowa o tym, by sporządzano je w oparciu o zasadę głoszą cą, iż dany mieszkaniec prowincji ma się zgłosić do rejestracji w miejscowości, z której pochodzi jego ród. Wszystkie trzy spisy musiały więc według rzeczonych badaczy odbywać się w oparciu o przytoczone przeze mnie wcześniej reguły rzymskie, a co za tym idzie, żaden z owych trzech spisów nie mógł być tym, o którym pisze Łukasz Ewangelista. Jak już wspomniałam wcześniej, wszystkie wymienione spisy toczyły się zgodnie z zasadami prawa rzymskiego we wszystkich prowincjach. W związku z tym potwierdzenie tego faktu przez starożytne źródła jest jak najbardziej oczywiste. Wyjątek, który dotyczył szczegółowych zasad spisu Żydów nie musiał być uwzględniany w charakterystyce owych Oktawianowych spisów, bowiem wynikał z innej generalnej zasady odnoszącej się do swoistej autonomii prawnej Żydów w ogóle. Tak więc nie ma w tym względzie żadnej sprzeczności. Spis, o którym pisze Łukasz, jest również regulowany zasadami rzymskimi, tyle że z maleńkim wyjątkiem. Zagadka Kwiryniusza Jedynym punktem spornym Łukaszowego wątku powszechnego spisu ludności, w czasie którego narodził się Chrystus, pozostaje osoba Kwiryniusza, wielkorządcy Syrii, w czasie którego rządów spis miał miejsce. Publiusz Sulpicjusz Kwiryniusz był wielkorządcą i legatem Syrii. Jego władza w tej prowincji trwała od 6 do 9 roku. Ten przedział czasowy ma się oczywiście nijak do naszych danych o trzech powszechnych spisach ludności za Oktawiana Augusta. W 6 roku Jezus liczył już kilkanaście lat (pamiętajmy o błędzie Dionizjusza!), więc z pewnością nie ten spis miał na myśli Łukasz, pisząc o Jego narodzinach, zważywszy, że o spisie rozpoczętym w 6 roku pisze później w Dziejach Apostolskich, które także są jego autorstwa. O co więc chodzi w drugim zdaniu drugiego rozdziału jego Ewangelii, które brzmi: „Pierwszy ten spis odbył się wówczas, gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz”? Nie możemy chyba zakładać, że Łukasz, który - jak już wspomniałam - był człowiekiem świetnie wykształconym, lekarzem, przeczyłby sobie samemu, opisując historię życia Jezusa i najwcześniejszą historię Kościoła (są badacze, którzy zarzucają mu roztargnienie i niedbalstwo, ale taka postać rzeczy wydaje mi się raczą mało realna). Uczeni sugerują, że owe zamieszanie wokół osoby Kwiryniusza może tłumaczyć błąd w interpretacji tłumaczenia oryginału Łukaszowej Ewangelii lub nasza niewiedza co do faktów historycznych wynikająca z braku dostępu do źródeł. Jeśli chodzi o ewentualne błędne tłumaczenie oryginalnego zapisu Łukasza, to problem wygląda następująco. Grecki zapis zacytowanego powyżej zdania brzmi: Aute he apographe prote egeneto hegemoneuontos tes Syrias Kyreniu. Zastosowane w zdaniu słowo prote nie musi odnosić się do apographe - jak przez długi czas sądzono - oznaczającego „pierwszy spis", lecz do wyrazu proton tłumaczonego jako „zanim”, „najpierw" „wpierw”. Jeśli przetłumaczymy zdanie według tego założenia, otrzymamy taką oto informację: „Spis ten odbył się zanim namiestnikiem Syrii był Kwiryniusz” Hipoteza ta pokrywa się idealnie z zapisem żyjącego na przełomie II i III wieku wybitnego wczesnochrześcijańskiego pisarza Tertuliana, który twierdzi, iż spis, w którym wziął udział św. Józef, został ogłoszony nie przez Kwiryniusza. ale przez Sencjusza Saturninusa. Ten drugi byl zarządcą Syrii między 8 a 6 rokiem przed Chrystusem Istnieje też teoria, że użyte w treści słowo hegemoncuontos oznacza nie tylko wielkorządcę, ale również komisarza. Gdybyśmy zastosowali takie tłumaczenie, dałoby nam to następujący skutek: „Pierwszy ten spis odbył się wówczas, gdy komisarzem Syrii byl Kwiryniusz”. Z kronik Józefa Flawiusza dowiadujemy się, iż Kwiryniusz w czasie swej kariery urzędniczej przeszedł przez wszystkie szczeble, a więc istnieje możliwość, że nim został legatem Syrii, wcześniej był komisarzem lub kimś piastującym odpowiedzialny za Syrię urząd, ale nie tak wysoki i prestiżowy jak jej zarządca. Do dziś zachowały się rzymskie inskrypcje, które mówią, iż dwukrotnie sprawował on w Syrii ważne stanowisko. Pierwszy raz między 12 a 8 rokiem przed Chrystusem. Jednakże inskrypcje te budzą kontrowersje wśród archeologów i historyków. Niektórzy z nich przychylają się do teorii, że Kwiryniusz miał pewną władzę nad Syrią bezpośrednio przed rządami Sencjusza Saturninusa, wąskie grono uczonych gotowe jest nawet przyznać, że byl tam dwukrotnie legatem, inni, że zapis ten należy rozumieć tak, iż był on co prawda dwukrotnie legatem, lecz za każdym razem w innej prowincji: raz w Syrii, a raz gdzieś indziej, choć nie wiadomo gdzie. Gdyby przyjąć założę nie, że Kwiryniusz faktycznie był dwukrotnie legatem Syrii, sprawa zamieszania wokół jego imienia w Ewangelii Łukasza natychmiast się wyjaśnia. Część badaczy dopuszcza, iż mógł on być kimś na kształt komisarza Syrii i rozpocząć spis ludności ogłoszony w 8 roku przez cesarza, który dokończył Sencjusz Saturninus. Tak więc problem Kwiryniusza, choć do końca niewyjaśniony, bynajmniej ani trochę nie dyskwalifikuje wartości logicznej Łukaszowego opisu przybycia do Betlejem św. Józefa i Maryi. A ty, Betlejem Efrata Istnieją badacze, jak choćby Fergus Millar, żywiący przekonanie, iz nie tylko cały wątek spisu powszechnego, ale również jego zasady, w myśl których Józef A leksandra Polewska musiał ze swą brzemienną żoną jechać aż do Betlejem, by zgłosić się do rejestracji, są wymyślone przez św. Łukasza. W jakim celu? Cóż, znał on proroctwa Izajasza i Micheasza dotyczące tak Betlejem, jak i rodu Jessego i chcąc dodać całej relacji jeszcze więcej niezwykłości, powiązał historię narodzenia lezusa z domem Dawida. Ot i cała tajem nica - kwituje Millar. Wieloletnie analizy historyczne, historyczno prawne, archeologiczne i językowe dowodzą jednak wyraźnie, że ewangelista niczego nie wymyślił, a przepowiednie wspomnianych proroków po prostu się wypełniły i Betlejem Efrata stało się w ten sposób jednym z najbardziej znanych miast na świecie. I nie przestaje nim być od dwóch tysięcy lat.
Łukasz, Mateusz i brak historycznej sprzeczności
Mateusz pisze w swej Ewangelii, iż Jezus przyszedł na świat za panowania Heroda Wielkiego. Krótko po Jego narodzinach Święta Rodzina, chcąc uchronić Go przed mieczem władcy, uciekła do Egiptu. Przebywa 11 tam aż do czasu śmierci tyrana z Judei, a dzień jego śmierci miał miejsce niedługo przed świętem Paschy 4 roku przed Chrystusem Apokryfy mówią, że kiedy Józef z Maryją wrócili do Nazaretu, Jezus miał około trzy lata, chrześcijańska tradycja egipska, że dwa. Istnieją też starożytne źródła mówiące o czterech latach Święty Łukasz podaje, iż Chrystus przyszedł na świat w trakcie spisu ludności, który miał miejsce w cza sie, gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz. Jak juz powiedzieliśmy sobie, mimo niejasności związanych z pojawieniem się w Łukaszowej historii Bożego narodzenia owego legata, wszystko wskazuje na to, że Mesjasz urodził się w trakcie powszechnego spisu ludności rozpoczętego w 8 roku przed Chrystusem. Choć wieli badaczy i autorów publikacji dotyczących narodzin Jezusa twierdzi, iż między datą urodzin Chrystusa sugerowaną przez św. Łukasza a datą wywodzoną i kart Ewangelii św. Mateusza pojawia się różnica 10-11 lat, w rzeczywistości jest to różnica wyłącznie pozorna Szczegółowa analiza dostępnych nam współcześnie danych naukowych wskazuje jednoznacznie, iż nie nu tu sprzeczności.
