Kaliskie
tradycje pielgrzymowania
Tekst: Ks. Prałat Jacek Plota
Od zarania ludzkości spotykamy się z różnymi formami migracji. Znane nam są wielkie wędrówki ludów, które spowodowały znaczące zmiany gospodarcze, polityczne i kulturowe.
Jedną z najstarszych form wędrowania są podróże podejmowane w celach religijnych czyli pielgrzymki. Pielgrzymka bowiem to podróż o charakterze religijnym do miejsca uważanego za święte, w którym wędrujący czyli pielgrzym, spodziewa się bliższego spotkania z Bogiem lub jego świętymi.
W ostatnich dziesiątkach lat pojawiło się zjawisko definiowane jako turystyka religijna. Jest to wędrowanie podjęte zasadniczo z motywów turystycznych /poznawczych, kulturowych, rekreacyjnych/, zawierających jednakże religijne przeżycia. Mieści się ono między pielgrzymką a turystyką. W praktyce trudno jest określić, kiedy turystyka skłania się ku pielgrzymowaniu. Z kolei pielgrzymka nie wyklucza elementów turystycznych /ciekawość poznania nowych okolic i zabytków, chęć przeżycia radości spotkania w grupie, twórczy wypoczynek itp.
Duchowymi celami pielgrzymki jest wypełnienie aktów kultu, przez które pątnik pragnie dziękować, pokutować bądź prosić o upragnione laski.
Pielgrzymowanie pozostaje w ścisłym związku z Sanktuarium jako bardzo rozpowszechniony i charakterystyczny wyraz pobożności ludowej.
Sanktuarium jest znakiem Bożej obecności, miejscem ciągle nowego urzeczywistniania przymierza ludzi z Bogiem i pomiędzy sobą.
Sanktuarium to również miejsce kultury. Można w nich podziwiać dzieła sztuki, organizuje się wykłady i konferencje, podejmuje się interesujące inicjatywy wydawnicze, realizuje się koncerty, wystawy i inne działania artystyczne i literackie. Należy jednak pamiętać, by działalność kulturalna Sanktuarium łączyła się z pierwszorzędnym zadaniem, jakim jest chwała Boga, dzieło ewangelizacji i świadczenie miłosierdzia.
W Polsce zarejestrowanych jest ponad 500 Sanktuariów pielgrzymkowych. Zdecydowana większość (98%) ośrodków pątniczych należy do Kościoła Rzymskokatolickiego. Dominują w nich Sanktuaria Maryjne – około 430, z tego ponad 200 z koronowanymi wizerunkami Matki Bożej.
Głównym centrum pielgrzymkowym jest Jasna Góra (4-5 mln pątników rocznie). Za drugie uznawana jest dziś Kalwaria Zebrzydowska (około 2 mln. Pielgrzymów), do Lichenia przybywa (ponad 1 mln pątników w ciągu roku.)
Kaliskie pielgrzymowanie
1. Fenomen Pieszej Pielgrzymki z Kalisza na Jasną Górę
Znaczenie pieszej pielgrzymki w dziejach Kalisza jest bardzo duże. Należy ona bowiem do najstarszych w Polsce o nieprzerwanej tradycji pielgrzymowania. Od 1637 r. pielgrzymują pątnicy pod ogólnym hasłem „ od Józefa do Maryi” w miesiącu sierpniu, by po czterech dniach /od 2008 roku po pięciu/ i po pokonaniu prawie 160 kilometrów na Jasnej Górze oddać pokłon Matce Bożej. Pątnicy pielgrzymują na Uroczystość odpustową Wniebowzięcia NMP – 15 sierpnia. Przybywają na Jasną Górę wieczorem 13 sierpnia i przebywają przez kolejne dwa dni, by 16 sierpnia wyruszyć w drogę powrotną również pieszo pod hasłem „od Maryi do Józefa”. Pod tym względem pielgrzymka kaliska również należy do wyjątkowych, bowiem mało jest takich grup pielgrzymkowych, które pieszo wracają do domu.
Od samego początku pielgrzymi wyruszali z Kolegiaty Św. Józefa jedną grupą tzw. kompanią ponad 1000 pątników, często z orkiestrą, asystą pod przewodnictwem kapłana.
W latach osiemdziesiątych XX-go wieku nastąpił wyraźny wzrost liczby pielgrzymów. Podzielono wówczas na grupy z kilku kaliskich Kościołów. Razem było wówczas około 3000 tysiące pielgrzymów. Po powołaniu Diecezji Kaliskiej od 1992 roku wyruszyła 355 Kaliska i I-sza Diecezjalna Piesza Pielgrzymka na Jasną Górę. Grupy promieniste tworzyły diecezjalną pielgrzymkę i wyruszały z kilku miejscowości kaliskiej diecezji.
Od tego czasu co roku przybywały nowe grupy. W 2002r. dołączyła grupa Caritas Diecezji Kaliskiej, która gromadziła wolontariuszy i tych, którzy korzystają z opieki Caritas. Również w tym samym roku powstała grupa rowerowa organizowana przez Akcję Katolicką. W 2006 r. pojawiła się grupa międzynarodowa Argento – srebrna. W jej skład wchodzili pielgrzymi z różnych państw między innymi z Włoch, Francji, Węgier.
Nową propozycją dla pielgrzymów pieszej pielgrzymki jest spotkanie popielgrzymkowe na Górze Krzyża Jubileuszowego. Jest to najwyższe wzniesienie Wielkopolski. Od kilku lat pielgrzymują tam wierni diecezji kaliskiej wraz z pielgrzymami, którzy odbyli pieszą pielgrzymkę na Jasną Górę w pobliżu Święta Podwyższenia Krzyża Świętego 14 września.
W ostatnim roku kaliska piesza pielgrzymka liczyła około trzech 3000 pielgrzymów w 20 grupach było obecnych ponad 30 kapłanów, 50 kleryków i 20 sióstr zakonnych.
Wielkim wydarzeniem jest dla Kalisza powrót pielgrzymów z Jasnej Góry, gdyż są witani przez niezliczone rzesze mieszkańców Kalisza i okolic. Co roku Pasterz Diecezji Kaliskiej na rozpoczęcie pielgrzymki pozdrawia pątników i błogosławi poszczególnym grupom, a także wita powracających pieszych pielgrzymów.
Najstarsza w Polsce Piesza Pielgrzymka „od Józefa do Maryi” i „od Maryi do Józefa” promuje Kalisz, uczy czynów bezinteresownych, uczy miłości, współczucia i gotowości niesienia pomocy, uczy wiary i publicznego jej wyznawania. Kaliska Piesza Pielgrzymka zasługuje na obszerne opracowanie. Stanowi ona bowiem swoisty fenomen religijny, społeczny i kulturalny.
2. Dzieje kultu Św. Józefa Kaliskiego
Od polowy XVII wieku jednym z głównych miejsc czci Świętego Józefa w Polsce stał się Kalisz, gdzie kult ten od początku wiązano z Obrazem Świętej Rodziny. Najstarsza wzmianka mówiąca o kulcie Św. Józefa pochodzi z 1673 roku. Od samego początku do Sanktuarium Św. Józefa pielgrzymowali wierni z całej Polski.
Do szczególnego rozwoju i znaczenia kultu Świętego Józefa Kaliskiego po II-giej wojnie światowej przyczyniły się zasadniczo dwa wydarzenia:
- cudowne wyzwolenie księży – więźniów z obozu w Dachau (29 kwiecień 1945 r.) oraz utworzenie w Kaliszu Polskiego Studium Józefologicznego (24 czerwca 1969 r.). Natomiast z chwilą powołania przez Jana Pawła II bullą „Totus Tubus Poloniae Populus” nowej Diecezji Kaliskiej (25 marca 1992 r.) nastąpił bardzo intensywny rozwój kultu Świętego Józefa, a przyczyniły się do tego kolejne historyczne wydarzenia:
- peregrynacja kopii Cudownego Obrazu Świętego Józefa Kaliskiego po diecezji Kaliskiej 1994-1996 r.
- wizyta Ojca Świętego Jana Pawła II w Kaliszu – 4 czerwca 1997 r.
- comiesięczne spotkania modlitewne w intencji rodzin i obrony poczętego życia transmitowane przez Radio Maryja, Telewizję TRWAM – począwszy od 3 czerwca 2004 r.
3. Pielgrzymki wdzięczności za ocalenie księży byłych więźniów Dachau.
Jak już wspomniano, księża byli więźniowie Dachau po II-giej wojnie światowej bardzo przyczynili się do rozwoju kultu Świętego Józefa Kaliskiego. Przybywali tu nie tylko sami, ale przyjeżdżali ze swoimi parafianami i wszędzie mówili o wielkiej mocy wstawienniczej Świętego Józefa. Jak sami zaświadczyli zostali ocaleni z obozu dzięki cudownej mocy wstawienniczej Świętego Józefa, któremu wcześniej w obozie się zawierzyli i do którego się nieustannie modlili.
Pierwsza zorganizowana po wojnie pielgrzymka dachauowczyków odbyła się 17-19 kwietnia 1948 roku z udziałem biskupów, licznie zgromadzonych wiernych z Kalisza i okolic. Od tamtego czasu co roku cyklicznie w dniu 29 kwietnia – dzień wyzwolenia obozu odbywają się pielgrzymki wdzięczności księży byłych więźniów Dachau, co pięć lat bardzo uroczyście z udziałem Biskupów Polskich i licznie zgromadzonych wiernych. W dniu 29 kwietnia 1970 roku – na 25-lecie wyzwolenia obozu, księża byli więźniowie Dachau ofiarowali i wyposażyli Kaplicę Męczeństwa i Wdzięczności w podziemiach Bazyliki.
Szczególny uroczysty przebieg miała pielgrzymka na jubileusz 50-lecia uwolnienia kapłanów z Dachau (29 kwiecień 1995 roku), połączona z Ogólnopolskim Dziękczynieniem za pól wieku pokoju w naszej Ojczyźnie. Przybyło na nią 57 polskich biskupów z Księdzem Prymasem Józefem Glempem na czele, było wówczas 37 księży byłych więźniów.
Dzień 29 kwietnia pozostał w Kalendarzu Kościelnym jako Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego II-giej wojny światowej i taki będzie obchodzony w Kaliskim Sanktuarium Św. Józefa.
Można śmiało powiedzieć, że pielgrzymki wdzięczności kapłanów, byłych więźniów obozu w Dachau bardzo przyczyniły się do rozsławienia Sanktuarium i Kalisza, a także wzrostu kultu Świętego Józefa w Polsce i Europie.
4. Polskie Studium Józefologiczne.
W celu podjęcia solidnej podbudowy doktrynalnej kultu Św. Józefa od strony teologicznej zostały powoływane Ośrodki Studiów Józefologicznych. Pierwszy taki ośrodek utworzono w 1944 r. w Montrealu w Kanadzie. Obecnie mamy utworzonych na świecie dziesięć Ośrodków Józefologicznych wśród nich Polskie Studium Józefologiczne powołane do istnienia przez Biskupa Włocławskiego Jana Zarębę 24 września 1969 roku z siedzibą w Kaliszu. To Studium organizuje co roku Ogólnopolskie Sympozjum Józefologiczne w łączności z Sanktuarium Świętego Józefa, a następnie publikuje referaty w Kaliskich Studiach Teologicznych.
Polskie Studium Józefologiczne było organizatorem IV Międzynarodowego Kongresu Józefologicznego, który odbył się w Kaliszu we wrześniu 1985 roku. Obecnie trwają przygotowania do X Międzynarodowego Kongresu Józefologicznego, który odbędzie się również w Kaliszu pod koniec września 2009 r.
Polskie Studium Józefologiczne utrzymuje kontakty z Ośrodkami zagranicznymi. W ciągu swojej prawie 40-to letniej działalności wygłoszono ponad 200 referatów, zaś polscy józefolodzy brali udział we wszystkich dotychczasowych międzynarodowych Kongresach.
Poprzez refleksję naukową kult Św. Józefa otrzymał solidne podstawy teologiczne w tym również kult Świętego Józefa Kaliskiego.
5. Papież Jan Paweł II jako pielgrzym do Sanktuarium Św. Józefa.
Sługa Boży papież Jan Paweł II, był wielkim czcicielem Św. Józefa nawiedzał Sanktuarium Św. Józefa jeszcze przed swoim pontyfikatem jako kardynał metropolita krakowski. Jako Ojciec Święty Jan Paweł II przybył jako pielgrzym do Kalisza w dniu 4 czerwca 1997 roku na zaproszenie Biskupa Kaliskiego, ale i z potrzeby serca, by nawiedzić Świętego Józefa i Jemu zawierzyć rodziny i obronę poczętych dzieci w Polsce i na świecie. Długo Jan Paweł II modlił się w Kaplicy Cudownego Obrazu, złożył kwiaty, ucałował ołtarz, a następnie odprawił Mszę Świętą i wygłosił homilię, która stała się niejako testamentem, by kontynuować modlitwy za rodziny i obronie życia. Na spotkanie z Ojcem Świętym przybyło wówczas do Kalisza ponad 200 tysięcy pielgrzymów. Uroczystość była transmitowana na cały świat.
Jan Paweł II wyraził radość i wdzięczność, że mógł nawiedzić Sanktuarium Św. Józefa i miasto Kalisz. Na zakończenie Mszy Świętej powiedział: „Dziękuję Bożej Opatrzności za to, że mogłem razem z wami modlić się w Sanktuarium Św. Józefa. Jest ono znane w całej Polsce i nawiedzane przez rzesze pielgrzymów (...) Dziękuję Św. Józefowi za to, że obrał sobie miejsce szczególnej swej obecności w Kaliszu. Szczęśliwa jest Wasza Diecezja, że ma tak potężnego patrona.”
Pielgrzymka Jana Pawła II była bez wątpienia największym wydarzeniem w dziejach Sanktuarium Św. Józefa i najbardziej rozsławiła Świętego Józefa w Polsce i świecie.
6. Pielgrzymki z okazji jubileuszy i różnych uroczystości.
Na wspomnienie zasługują wielkie pielgrzymki do Kalisza z racji setnej rocznicy koronacji obrazu w 1896 roku. Przybylo wówczas około 70 pielgrzymek parafialnych. Razem uczestniczyło ponad 80 tysięcy wiernych. Papież Leon XIII przysłał specjalne błogosławieństwo. Należy wspomnieć, że Kalisz był wówczas pod zaborem rosyjskim i nie miał kolei. Stąd większe były trudy, a jednocześnie zasługi dla pielgrzymów.
Podobnie uroczyście obchodzono w 150-tą rocznicę koronacji Obrazu Świętego Józefa Kaliskiego od 12 do 19 kwietnia 1946 roku, przybyło wówczas do Kalisza około 100 tysięcy pielgrzymów z całego kraju. Uroczystością przewodniczył Kard. August Hlond prymas Polski w otoczeniu biskupów i dostojników władzy świeckiej. On też prowadził ulicami miasta procesję z Cudownym Obrazem.
Corocznie od 1950 roku przybywają do Sanktuarium Św. Józefa Ojcowie Jezuici z przełożonymi obu prowincji w Polsce, by uroczyście ponowić poświęcenie Opiekunowi Jezusa swego zakonu. Geneza tych pielgrzymek jest taka, że w 1950 roku władze komunistyczne chciały zlikwidować Jezuitów w Polsce. Jezuici polecili się pod szczególną opiekę Świętego Józefa. Istnieje przekonanie, że dzięki temu zawierzeniu zakon został ocalony i mógł kontynuować swoją działalność oświatową i duszpasterską.
Do Kaliskiego Sanktuarium przybywają też corocznie różne zgromadzenia Sióstr Zakonnych: Służebniczki NMP, Siostry Rodziny Maryi, Siostry Świętego Józefa, Siostry Elżbietanki, Siostry Nazaretanki, Siostry Felicjanki, Siostry Maryi Niepokalanej i inne. Przybywają by zawierzyć Św. Józefowi swoje zgromadzenia, który jest również Patronem życia duchowego.
Należy także wspomnieć, że na dwa główne odpusty ku czci Św. Józefa : 19 marca i Opieki Świętego Józefa w I-szą niedzielę czerwca przybywają licznie pielgrzymi indywidualni, rodziny z Kalisza i okolic, a także w zorganizowanych pieszych pielgrzymkach z Pamięcina, Liskowa, Borkowa, Żelazkowa, Chełmc i innych miejscowości.
7. Nowe ogólnopolskie i diecezjalne pielgrzymki do Sanktuarium Św. Józefa.
Obecnie pielgrzymki stały się znakiem czasu. Bardzo rozwinął się ruch pątniczy. Do Sanktuarium Świętego Józefa w Kaliszu zapragnęły przybywać różne zorganizowane grupy społeczne i zawodowe, stowarzyszenia i związki z terenu całej Polski. Stąd powstały systematyczne coroczne ogólnopolskie pielgrzymki:
- od 1 maja 1993 roku w liturgiczne wspomnienie Św. Józefa robotnika i rzemieślnika organizowana jest corocznie ogólnopolska pielgrzymka robotników, a od 2007 r. również pracodawców i przedsiębiorców do swojego Patrona. Przybywają więc górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy różnych gałęzi przemysłu. Mszy Świętej o godz. 12.00 przewodniczy najczęściej Biskup Kaliski.
- od 1995r. organizowana jest do Św. Józefa ogólnopolska Pielgrzymka Polskiego Związku Kobiet z Panią Prezes i zarządem oraz delegacjami z różnych części Polski
- od 30 listopada 1996r. organizowana jest ogólnopolska Pielgrzymka Stowarzyszenia „Civitas Christiana” z zarządem głównym i oddziałami w różnych miastach
- 28 marca 1998r. miała miejsce I-sza ogólnopolska Pielgrzymka Ruchu Światło – Życie Domowy Kościół. Przybywają małżonkowie z całej Polski. Jest to największa zorganizowana pielgrzymka, liczy ok. 2500 – 3000 uczestników
- od maja 1999r. organizowana jest ogólnopolska Pielgrzymka Pracowników Wodociągów, Kanalizacji i Służb Komunalnych. Przybywa rocznie na nią około 1000 – 1500 pielgrzymów. Organizowana jest przez krajowe duszpasterstwo tego resortu.
- na uwagę zasługują comiesięczne pielgrzymki do Św. Józefa organizowane w każdy pierwszy czwartek miesiąca począwszy od 3 czerwca 2004 roku, wówczas były sprowadzone relikwie Św. Joanny Berenta Molla – współczesnej Świętej, która poświeciła za rodzinę swoje życie.
Pragnieniem Ojca Świętego Jana Pawła II było, by właśnie w Kaliszu powstało modlitewne dzieło, któremu będzie patronował Święty Józef. I tak została podjęta decyzja przez Biskupa Kaliskiego przy współpracy Dyrektora Radia Maryja i Telewizji TRWAM, by odtąd w każdy I-szy czwartek była również na żywo w całości transmisja z tych pielgrzymek. Co miesiąc więc na te modlitewne spotkania przyjeżdża do naszego Sanktuarium kilkanaście autokarów z Polski oraz indywidualni pielgrzymi z Kalisza i okolic. Bazylika jest wypełniona. Łączą się z nami poprzez Radio Maryja i Telewizję TRWAM setki tysięcy wiernych, a może i więcej w kraju i poza jego granicami. Mamy bardzo dużo korespondencji, telefonów, e-meili. Nastąpiła wielka „ promocja” naszego Sanktuarium i naszego Miasta.
Raz w roku w I-szy czwartek października, począwszy od 2006 roku /w tym roku wyjątkowo I-szy czwartek września/ jest organizowana ogólnopolska Pielgrzymka Rodziny Radia Maryja – przybyło wówczas około 8 tysięcy pielgrzymów.
Do Sanktuarium Świętego Józefa przybywają również lokalne pielgrzymki z terenu Diecezji Kaliskiej. I tak choćby wymienić: od powstania Diecezji Kaliskiej (25 marca 1992r.) – pielgrzymka kapłanów diecezji kaliskiej, od 1995r. pielgrzymka Kombatantów i Osób Represjonowanych okręgu kaliskiego, od 2003r. pielgrzymka myśliwych okręgu kaliskiego również od tego roku pielgrzymka Akcji Katolickiej Diecezji Kaliskiej. Należy też wspomnieć organizowaną od 2000 roku Pieszą Pielgrzymkę dzieci i młodzieży z Sokolnik do Sanktuarium Św. Józefa w Kaliszu. Pielgrzymka wyrusza z Sokolnik k.Wieruszowa pod koniec czerwca i przez trzy dni pielgrzymują głównie dzieci i młodzież do Świętego Józefa. Pielgrzymka liczy około stu uczestników.
Nawiązując do pięknej starej tradycji, kiedy to Rajcy Miasta Kalisza przybywali do swojego Patrona prosząc o opiekę nad naszym miastem również od kilku lat przybywają do swojego Patrona Radni Miasta Kalisza Przewodniczącym i Prezydentem Miasta na czele. Pielgrzymka ta jest połączona z obchodami Święta Miasta Kalisza i zamówioną Mszą Świętą za Miasto Kalisz i jego mieszkańców.
Mówiąc o pielgrzymkach i pielgrzymach przybywających do Sanktuarium Świętego Józefa należy zauważyć i podkreślić, że najwięcej jest pielgrzymek autokarowych organizowanych z różnych parafii naszej Ojczyzny. Pielgrzymi przybywają począwszy od maja do września włącznie. Nieraz jest kilka do kilkunastu autokarów dziennie. Pielgrzymi mają zapewnioną opiekę ze strony Sanktuarium. Najwięcej przybywa ich ze Śląska z archidiecezji katowickiej, diecezji gliwickiej, opolskiej, a także z Wybrzeża archidiecezja Gdańska również z południa – archidiecezja krakowska, przemyska.
Zdecydowana większość pielgrzymek udaje się do innych Sanktuariów, często do Lichenia albo na Jasną Górę. Zdarzają się też pielgrzymki docelowe tylko do Kalisza. Pielgrzymi mają zapewnioną opiekę ze strony Sanktuarium.
Przy Sanktuarium działa Sekretariat gdzie wszystkie pielgrzymki są zgłaszane. Miejscowi Kapłani lub diakoni oprowadzają poszczególne grupy. Pielgrzymi mogą też się zaopatrzyć w pamiątki, dewocjonalia głównie dotyczące kultu Świętego Józefa Kaliskiego. Mogą także się posilić na miejscu lub w mieście gdzie w pobliżu Sanktuarium jest wiele restauracji i barów.
Pielgrzymów zarejestrowanych datuje się na około 200 tysięcy rocznie, ale zdecydowanie jest ich więcej, wielu bowiem pątników nawiedza Sanktuarium codziennie indywidualnie lub przyjeżdża ze swoimi rodzinami.
Refleksja końcowa
Trwający od wieków w Kaliszu kult Świętego Józefa nie słabnie także w obecnych czasach, lecz zatacza coraz szersze kręgi swych czcicieli pielgrzymów, przyczyniając się do wzrostu i pogłębienia ich osobistej religijności.
Pewnym nowum dotyczącym odkrywania Św. Józefa przez współczesnych jest fakt, że mąż Maryi i Ojciec Jezusa jest również patronem tych wszystkich, których świat nie w pełni akceptuje, a nawet gardzi nimi. Należą do nich ubodzy, bezdomni, bezrobotni, tułacze, niekochani, ci wszyscy, którym jest ciężko.
Święty Józef stal się na nowo aktualny w dzisiejszych czasach i jest nadzieja, że świat odda Mu się w opiekę. Proroczo zapowiedział to Jan Paweł II w Adhortacji „Redemptoris Custos” – że Święty Józef to Patron na nowe trudne czasy, które idą.
Wierni intuicyjnie wyczuwają wyjątkową silę tego miejsca, dlatego wyraźnie zwiększa się liczba pielgrzymów. Serdecznie zapraszamy wszystkich do nawiedzenia naszego Sanktuarium i powierzenia Świętemu Józefowi swoich często trudnych spraw, a szczególnie rodzin.